Projekty polskich pancerników kolonialnych 1939

Kolega H_Babbock był tak miły, że przygotował własny projekt (a właściwie zestaw trzech projektów), za co pięknie mu dziękuję. Publikuję je - za wyjątkiem kosmetycznej adjustacji - bez zmian.

Projekty polskich pancerników kolonialnych 1939

We wpisie z 15 stycznia 2022 były prezentowane projekty kanonierek, w tym kanonierki kolonialnej Madagaskar. Ale apetyty na flotę „wielkomocarstwową” w kręgach polskiej Ligi Morskiej i Kolonialnej tylko rosły, i pojawił się pomysł, że już należy rozpoczynać analizy wymogów dotyczących przyszłych pancerników kolonialnych.

Doświadczenie i wiedza w zakresie tak dużych okrętów była oczywiście ograniczona. Sformułowano jedynie oczekiwania, że maja byś silne, ale nie za duże (to akurat objaw zdrowego rozsądku). Oraz „dostatecznie” szybkie. W efekcie stanęło na wyporności 15tys ts, co powinno pozwolić na okręt zdecydowanie silniejszy od ciężkich krążowników i nawet „pancerników kieszonkowych”. Uznano też, że z góry trzeba założyć wariant użycia okrętów na Bałtyku - wówczas w roli pancerników obrony wybrzeża. Stąd ustalono ograniczenie – zanurzenie max 7 m. I pewnie na tym skończyłyby się analizy, gdyby nie prywatne kontakty zawiązane z włoskim przemysłem stoczniowym w trakcie budowy transatlantyków Piłsudski i Batory.

Włosi bardzo zainteresowali się pomysłem, uważając, że mają atut w przyszłym (hipotetycznym) przetargu. Mianowicie mogą zaoferować wieże IIIx305 zdjęte ze śródokręcia swoich pancerników w trakcie modernizacji. Plus oczywiście rozwiercenie ich do 320mm. Takie odświeżone używane wieże mogli zaproponować w cenie 1/3 nowych – a to znacznie zmniejszało cenę przyszłych okrętów.

W efekcie Włosi postanowili przedstawić projekt. W trakcie rozmów z Polakami okazało się, że w zakresie artylerii średniej i lekkiej wchodzą w rachubę tylko produkty Bofors (120mm, 40mm) i krajowy nkm 20mm FK. Jak zwykle, chętny do sprzedaży dział Bofors, od razu zapewnił, że przygotuje zamknięte, dwulufowe stanowiska uniwersalne 120mm/L50. W zakresie dalszych konkretów tak naprawdę Polska strona nie miała jednoznacznego stanowiska. Dlatego Włosi postanowili przygotować trzy projekty (nazwy robocze):

- „nowoczesny”, czyli trzywieżowy, z superpozycją Dar Wielkopolski;

- „silny”, czyli trzy wieżowy Dar Śląska;

- „szybki”, czyli dwuwieżowy Dar Mazowsza.

Dar Wielkopolski

Chronologicznie był to pierwszy projekt. Niestety okazało się, że umieszczenie wież w superpozycji wymusza ograniczenie pancerza i prędkości. Tak daleko idące, że sami autorzy uznali, że jest to nieakceptowane szczególnie w zakresie prędkości. Tym nie mniej projekt został przedstawiony, jako punkt odniesienia dla dalszych dwóch projektów.

Jeszcze uwaga o pancerzu burtowym. Przeliczeniowo ma on 4m wysokości. W istocie pancerz, w części podwodnej, przez pierwsze 0,88m w dół ma stałą grubość, potem stopniowo cienieje do 100mm. Efektywnie ma wysokość 1,56m nad wodą i 3,08m pod wodą.

Powyżej głównego pancerza jest pancerz „przeciwodłamkowy” upper.

System ochrony biernej ma 5m głębokości.

Dar Wielkopolski, Poland colonial battleship laid down 1939

Displacement:

            13 942 t light; 15 000 t standard; 15 819 t normal; 16 473 t full load

Dimensions: Length (overall / waterline) x beam x draught (normal/deep)

            (564,25 ft / 557,74 ft) x 82,02 ft x (22,97 / 23,70 ft)

            (171,98 m / 170,00 m) x 25,00 m  x (7,00 / 7,22 m)

Armament:

      9 - 12,00" / 305 mm 46,0 cal guns - 1 010,00lbs / 458,13kg shells, 120 per gun

              Breech loading guns in turret on barbette mounts, 1909 Model

              3 x 3-gun mounts on centreline ends, majority forward

                        1 raised mount – superfiring

[rebored to 9 – 320mm 43,8cal guns]

      12 - 4,72" / 120 mm 50,0 cal guns - 55,82lbs / 25,32kg shells, 300 per gun

              Dual purpose guns in deck and hoist mounts, 1934 Model

              6 x Twin mounts on sides, evenly spread

      12 - 1,57" / 40,0 mm 60,0 cal guns - 2,14lbs / 0,97kg shells, 1 500 per gun

              Anti-air guns in deck mounts, 1936 Model

              6 x Twin mounts on sides, evenly spread

                        6 raised mounts

      6 - 0,79" / 20,0 mm 76,0 cal guns - 0,29lbs / 0,13kg shells, 3 000 per gun

              Anti-air guns in deck mounts, 1938 Model

              4 x Single mounts on sides, evenly spread

                        4 raised mounts

              2 x Single mounts on sides, forward deck centre

                        2 double raised mounts

      Weight of broadside 9 787 lbs / 4 439 kg

Armour:

   - Belts:                     Width (max)            Length (avg)               Height (avg)

            Main:           9,45" / 240 mm       292,98 ft / 89,30 m     13,12 ft / 4,00 m

            Ends:   Unarmoured

            Upper:         1,18" / 30 mm         187,01 ft / 57,00 m       8,01 ft / 2,44 m

              Main Belt covers 81% of normal length

              Main belt does not fully cover magazines and engineering spaces

   - Torpedo Bulkhead - Additional damage containing bulkheads:

                                1,57" / 40 mm         292,98 ft / 89,30 m     26,90 ft / 8,20 m

            Beam between torpedo bulkheads 52,49 ft / 16,00 m

   - Gun armour:         Face (max)         Other gunhouse (avg)        Barbette/hoist (max)

            Main:           9,45" / 240 mm           4,72" / 120 mm                 9,45" / 240 mm

            2nd:             1,57" / 40 mm              0,79" / 20 mm                   1,57" / 40 mm

   - Armoured deck - multiple decks:

            For and Aft decks: 4,72" / 120 mm

   - Conning towers: Forward 9,45" / 240 mm, Aft 0,00" / 0 mm

Machinery:

            Oil fired boilers, steam turbines,

            Geared drive, 2 shafts, 17 994 shp / 13 424 Kw = 19,55 kts

            Range 5 000nm at 15,00 kts

            Bunker at max displacement = 1 473 tons

Complement:

            704 - 916

Cost:

            £8,114 million / $32,458 million

[after discount on main guns – $20,919 million]

Distribution of weights at normal displacement:

            Armament: 1 970 tons, 12,5%

               - Guns: 1 970 tons, 12,5%

            Armour: 5 318 tons, 33,6%

               - Belts: 1 727 tons, 10,9%

               - Torpedo bulkhead: 459 tons, 2,9%

               - Armament: 1 053 tons, 6,7%

               - Armour Deck: 1 950 tons, 12,3%

               - Conning Tower: 128 tons, 0,8%

            Machinery: 487 tons, 3,1%

            Hull, fittings & equipment: 6 168 tons, 39,0%

            Fuel, ammunition & stores: 1 876 tons, 11,9%

            Miscellaneous weights: 0 tons, 0,0%

Overall survivability and seakeeping ability:

            Survivability (Non-critical penetrating hits needed to sink ship):

              23 455 lbs / 10 639 Kg = 27,1 x 12,0 " / 305 mm shells or 5,1 torpedoes

            Stability (Unstable if below 1.00): 1,04

            Metacentric height 4,0 ft / 1,2 m

            Roll period: 17,2 seconds

            Steadiness      - As gun platform (Average = 50 %): 74 %

                                   - Recoil effect (Restricted arc if above 1.00): 0,78

            Seaboat quality  (Average = 1.00): 1,07

Hull form characteristics:

            Hull has a flush deck,

              a normal bow and a cruiser stern

            Block coefficient (normal/deep): 0,527 / 0,532

            Length to Beam Ratio: 6,80 : 1

            'Natural speed' for length: 23,62 kts

            Power going to wave formation at top speed: 38 %

            Trim (Max stability = 0, Max steadiness = 100): 69

            Bow angle (Positive = bow angles forward): 23,79 degrees

            Stern overhang: -3,00 ft / -0,91 m

            Freeboard (% = length of deck as a percentage of waterline length):

                                                                     Fore end,              Aft end

               - Forecastle:            25,00%,  14,76 ft / 4,50 m,  13,12 ft / 4,00 m

               - Forward deck:       41,20%,  13,12 ft / 4,00 m,  13,12 ft / 4,00 m

               - Aft deck:                11,30%,  13,12 ft / 4,00 m,  13,12 ft / 4,00 m

               - Quarter deck:        22,50%,  13,12 ft / 4,00 m,  13,12 ft / 4,00 m

               - Average freeboard:                      13,29 ft / 4,05 m

            Ship tends to be wet forward

Ship space, strength and comments:

            Space - Hull below water (magazines/engines, low = better): 93,6%

                        - Above water (accommodation/working, high = better): 108,9%

            Waterplane Area: 31 247 Square feet or 2 903 Square metres

            Displacement factor (Displacement / loading): 111%

            Structure weight / hull surface area: 174 lbs/sq ft or 849 Kg/sq metre

            Hull strength (Relative):

                        - Cross-sectional: 0,98

                        - Longitudinal: 1,22

                        - Overall: 1,00

            Adequate machinery, storage, compartmentation space

            Adequate accommodation and workspace room

            Ship has slow, easy roll, a good, steady gun platform

Dar Śląska

Jest to projekt „minimalistyczny” – czyli brak superpozycji, a nawet obniżenie rufy wraz z wieżą nr 3. Dalej rozsuniecie wież 2 i 3 pozwoliło zagospodarować  miejsce pomiędzy wieżami na turbiny (kolejna oszczędność). W ten sposób okręt udało się opancerzyć na (zdaniem projektantów) „przyzwoitym” poziomie.

Reszta uzbrojenia umieszczona raczej klasycznie, choć cytadela, przedzielona wieżą numer 2, powoduje wielkie zagęszczenie i brak miejsca. Nawet środki pływające (tak potrzebne w służbie kolonialnej) musiano umieścić w nietypowym miejscu.

Pancerz burtowy ma (przeliczeniowo) 4m wysokości w części przedniej i, od wieży nr 2 - z powodu uskoku, już tylko 2,78m (średnia podana jest w symulacji - 3,48m). W istocie pancerz, w części podwodnej, przez pierwsze 0,88m poniżej linii wodnej ma stałą grubość, potem stopniowo cienieje do 100mm. Efektywnie ma wysokość 1,56m nad wodą i 3,13m pod wodą. W części tylnej kadłuba odpowiedni 0,34m i 3,13m.

Powyżej głównego pancerza jest pancerz „przeciwodłamkowy” upper.

System ochrony biernej ma 5m głębokości. Włosi tajemniczo informowali, że w ostatecznym projekcie mogą zaoferować nowy, „genialny” system, na razie jednak pokazali plan z systemem „prostym” i to tylko zgrubnie zaznaczonym.

Dar Śląska, Poland colonial battleship laid down 1939

Displacement:

            13 916 t light; 15 000 t standard; 15 818 t normal; 16 472 t full load

Dimensions: Length (overall / waterline) x beam x draught (normal/deep)

            (564,97 ft / 557,74 ft) x 82,02 ft x (22,97 / 23,70 ft)

            (172,20 m / 170,00 m) x 25,00 m  x (7,00 / 7,22 m)

Armament:

      9 - 12,00" / 305 mm 46,0 cal guns - 1 010,00lbs / 458,13kg shells, 125 per gun

              Breech loading guns in turret on barbette mounts, 1909 Model

              2 x 3-gun mounts on centreline ends, evenly spread

              1 x 3-gun mount on centreline, forward deck aft

[rebored to 9 – 320mm 43,8cal guns]

      12 - 4,72" / 120 mm 50,0 cal guns - 55,82lbs / 25,32kg shells, 300 per gun

              Dual purpose guns in deck and hoist mounts, 1934 Model

              6 x Twin mounts on sides, forward evenly spread

      12 - 1,57" / 40,0 mm 60,0 cal guns - 2,14lbs / 0,97kg shells, 1 500 per gun

              Anti-air guns in deck mounts, 1936 Model

              6 x Twin mounts on sides, forward evenly spread

                        6 raised mounts

      6 - 0,79" / 20,0 mm 76,0 cal guns - 0,29lbs / 0,13kg shells, 3 000 per gun

              Anti-air guns in deck mounts, 1938 Model

              4 x Single mounts on sides, forward evenly spread

                        4 raised mounts

              2 x Single mounts on sides, forward deck centre

                        2 double raised mounts

      Weight of broadside 9 787 lbs / 4 439 kg

Armour:

   - Belts:                     Width (max)            Length (avg)             Height (avg)

            Main:           10,2" / 260 mm      313,65 ft / 95,60 m     11,42 ft / 3,48 m

            Ends:   Unarmoured

            Upper:          1,97" / 50 mm       249,02 ft / 75,90 m      8,01 ft / 2,44 m

              Main Belt covers 87% of normal length

              Main belt does not fully cover magazines and engineering spaces

   - Torpedo Bulkhead - Additional damage containing bulkheads:

                                1,57" / 40 mm        313,65 ft / 95,60 m     26,90 ft / 8,20 m

            Beam between torpedo bulkheads 49,21 ft / 15,00 m

   - Gun armour:         Face (max)     Other gunhouse (avg)     Barbette/hoist (max)

            Main:          10,2" / 260 mm       5,12" / 130 mm               10,2" / 260 mm

            2nd:             1,57" / 40 mm         0,79" / 20 mm                 1,57" / 40 mm

   - Armoured deck - multiple decks:

            For and Aft decks: 5,12" / 130 mm

   - Conning towers: Forward 10,24" / 260 mm, Aft 0,00" / 0 mm

Machinery:

            Oil fired boilers, steam turbines,

            Geared drive, 2 shafts, 30 000 shp / 22 380 Kw = 22,43 kts

            Range 5 000nm at 15,00 kts

            Bunker at max displacement = 1 473 tons

Complement:

            704 - 916

Cost:

            £8,374 million / $33,495 million

[after discount on main guns – $21,970 million]

Distribution of weights at normal displacement:

            Armament: 1 970 tons, 12,5%

               - Guns: 1 970 tons, 12,5%

            Armour: 5 605 tons, 35,4%

               - Belts: 1 808 tons, 11,4%

               - Torpedo bulkhead: 492 tons, 3,1%

               - Armament: 957 tons, 6,0%

               - Armour Deck: 2 209 tons, 14,0%

               - Conning Tower: 139 tons, 0,9%

            Machinery: 812 tons, 5,1%

            Hull, fittings & equipment: 5 529 tons, 35,0%

            Fuel, ammunition & stores: 1 902 tons, 12,0%

            Miscellaneous weights: 0 tons, 0,0%

Overall survivability and seakeeping ability:

            Survivability (Non-critical penetrating hits needed to sink ship):

              21 034 lbs / 9 541 Kg = 24,3 x 12,0 " / 305 mm shells or 4,4 torpedoes

            Stability (Unstable if below 1.00): 1,11

            Metacentric height 4,6 ft / 1,4 m

            Roll period: 16,1 seconds

            Steadiness      - As gun platform (Average = 50 %): 74 %

                                   - Recoil effect (Restricted arc if above 1.00): 0,58

            Seaboat quality  (Average = 1.00): 1,02

Hull form characteristics:

            Hull has rise forward of midbreak,

              a normal bow and a cruiser stern

            Block coefficient (normal/deep): 0,527 / 0,532

            Length to Beam Ratio: 6,80 : 1

            'Natural speed' for length: 23,62 kts

            Power going to wave formation at top speed: 45 %

            Trim (Max stability = 0, Max steadiness = 100): 73

            Bow angle (Positive = bow angles forward): 23,79 degrees

            Stern overhang: -3,00 ft / -0,91 m

            Freeboard (% = length of deck as a percentage of waterline length):

                                               Fore end,        Aft end

               - Forecastle:            23,40%,  16,40 ft / 5,00 m,  13,12 ft / 4,00 m

               - Forward deck:       41,20%,  13,12 ft / 4,00 m,  13,12 ft / 4,00 m

               - Aft deck:    15,00%,  9,12 ft / 2,78 m,  9,12 ft / 2,78 m

               - Quarter deck:        20,40%,  9,12 ft / 2,78 m,  9,12 ft / 2,78 m

               - Average freeboard:                      12,01 ft / 3,66 m

            Ship tends to be wet forward

Ship space, strength and comments:

            Space - Hull below water (magazines/engines, low = better): 111,1%

                        - Above water (accommodation/working, high = better): 100,0%

            Waterplane Area: 31 246 Square feet or 2 903 Square metres

            Displacement factor (Displacement / loading): 104%

            Structure weight / hull surface area: 161 lbs/sq ft or 785 Kg/sq metre

            Hull strength (Relative):

                        - Cross-sectional: 0,99

                        - Longitudinal: 1,08

                        - Overall: 1,00

            Adequate machinery, storage, compartmentation space

            Adequate accommodation and workspace room

            Ship has slow, easy roll, a good, steady gun platform

Dar Mazowsza

Okręt jest „niemal” taki sam jak Dar Śląska, więc łatwiej wskazać na różnice:

1. Dwie wieże zamiast trzech;
2. Podwojona maszynownia;
3. Kadłub jest gładkopokładowy i wyższy o 20cm. Ale spowodowało to tylko wzrost wysokości najwyższego pokładu, pozostałe są na tych samych wysokościach co na Darze Śląska;
4. Dłuższy i węższy kadłub
5. Ze względu na węższy kadłub, strefa ochrony podwodnej zmalała z 5,0m do 4,4m;
6. Nie ma uskoku pokładu, więc pas pancerny ma tę samą wysokość na całej długości;
7. Zabrakło jednak wolnej masy na pancerz upper. Więc górna część kadłuba jest całkowicie nieopancerzona.
8. W efekcie pancerz pokładowy nie jest warstwowy, ale łączna grubość pancerza pokładowego jest taka sama.

Dar Mazowsza, Poland colonial battleship laid down 1939

Displacement:

            14 127 t light; 15 000 t standard; 15 816 t normal; 16 469 t full load

Dimensions: Length (overall / waterline) x beam x draught (normal/deep)

            (648,53 ft / 639,76 ft) x 77,10 ft x (22,97 / 23,67 ft)

            (197,67 m / 195,00 m) x 23,50 m  x (7,00 / 7,21 m)

Armament:

      6 - 12,00" / 305 mm 46,0 cal guns - 1 010,00lbs / 458,13kg shells, 125 per gun

              Breech loading guns in turret on barbette mounts, 1909 Model

              2 x 3-gun mounts on centreline ends, evenly spread

[rebored to 6– 320mm 43,8cal guns]

      12 - 4,72" / 120 mm 50,0 cal guns - 55,82lbs / 25,32kg shells, 300 per gun

              Dual purpose guns in deck and hoist mounts, 1934 Model

              6 x Twin mounts on sides, evenly spread

      12 - 1,57" / 40,0 mm 60,0 cal guns - 2,14lbs / 0,97kg shells, 1 500 per gun

              Anti-air guns in deck mounts, 1936 Model

              6 x Twin mounts on sides, evenly spread

                        6 raised mounts

      6 - 0,79" / 20,0 mm 76,0 cal guns - 0,28lbs / 0,13kg shells, 3 000 per gun

              Anti-air guns in deck mounts, 1938 Model

              4 x Single mounts on sides, evenly spread

                        4 raised mounts

              2 x Single mounts on sides, forward deck centre

                        2 double raised mounts

      Weight of broadside 6 757 lbs / 3 065 kg

Armour:

   - Belts:                     Width (max)            Length (avg)               Height (avg)

            Main:           10,2" / 260 mm      312,66 ft / 95,30 m     13,12 ft / 4,00 m

            Ends:   Unarmoured

              Main Belt covers 75% of normal length

              Main belt does not fully cover magazines and engineering spaces

   - Torpedo Bulkhead - Additional damage containing bulkheads:

                                1,57" / 40 mm        312,66 ft / 95,30 m     26,90 ft / 8,20 m

            Beam between torpedo bulkheads 48,23 ft / 14,70 m

   - Gun armour:         Face (max)         Other gunhouse (avg)         Barbette/hoist (max)

            Main:          10,2" / 260 mm           5,12" / 130 mm                   10,2" / 260 mm

            2nd:             1,57" / 40 mm             0,79" / 20 mm                     1,57" / 40 mm

   - Armoured deck - single deck:

            For and Aft decks: 5,12" / 130 mm

   - Conning towers: Forward 10,24" / 260 mm, Aft 0,00" / 0 mm

Machinery:

            Oil fired boilers, steam turbines,

            Geared drive, 4 shafts, 60 000 shp / 44 760 Kw = 27,40 kts

            Range 5 000nm at 15,00 kts

            Bunker at max displacement = 1 470 tons

Complement:

            704 - 916

Cost:

            £7,594 million / $30,377 million

[after discount on main guns - $22,694 million]

Distribution of weights at normal displacement:

            Armament: 1 373 tons, 8,7%

               - Guns: 1 373 tons, 8,7%

            Armour: 5 290 tons, 33,4%

               - Belts: 1 854 tons, 11,7%

               - Torpedo bulkhead: 490 tons, 3,1%

               - Armament: 713 tons, 4,5%

               - Armour Deck: 2 095 tons, 13,2%

               - Conning Tower: 139 tons, 0,9%

            Machinery: 1 623 tons, 10,3%

            Hull, fittings & equipment: 5 840 tons, 36,9%

            Fuel, ammunition & stores: 1 689 tons, 10,7%

            Miscellaneous weights: 0 tons, 0,0%

Overall survivability and seakeeping ability:

            Survivability (Non-critical penetrating hits needed to sink ship):

              21 120 lbs / 9 580 Kg = 24,4 x 12,0 " / 305 mm shells or 4,1 torpedoes

            Stability (Unstable if below 1.00): 1,03

            Metacentric height 3,6 ft / 1,1 m

            Roll period: 17,1 seconds

            Steadiness      - As gun platform (Average = 50 %): 80 %

                                   - Recoil effect (Restricted arc if above 1.00): 0,62

            Seaboat quality  (Average = 1.00): 1,03

Hull form characteristics:

            Hull has a flush deck,

              a normal bow and a cruiser stern

            Block coefficient (normal/deep): 0,489 / 0,494

            Length to Beam Ratio: 8,30 : 1

            'Natural speed' for length: 25,29 kts

            Power going to wave formation at top speed: 48 %

            Trim (Max stability = 0, Max steadiness = 100): 78

            Bow angle (Positive = bow angles forward): 25,50 degrees

            Stern overhang: -3,00 ft / -0,91 m

            Freeboard (% = length of deck as a percentage of waterline length):

                                                                    Fore end,                Aft end

               - Forecastle:            28,00%,  18,37 ft / 5,60 m,  13,78 ft / 4,20 m

               - Forward deck:       35,00%,  13,78 ft / 4,20 m,  13,78 ft / 4,20 m

               - Aft deck:                13,90%,  13,78 ft / 4,20 m,  13,78 ft / 4,20 m

               - Quarter deck:        23,10%,  13,78 ft / 4,20 m,  13,78 ft / 4,20 m

               - Average freeboard:                      14,29 ft / 4,36 m

            Ship tends to be wet forward

Ship space, strength and comments:

            Space - Hull below water (magazines/engines, low = better): 109,6%

                        - Above water (accommodation/working, high = better): 119,1%

            Waterplane Area: 32 530 Square feet or 3 022 Square metres

            Displacement factor (Displacement / loading): 112%

            Structure weight / hull surface area: 146 lbs/sq ft or 714 Kg/sq metre

            Hull strength (Relative):

                        - Cross-sectional: 1,00

                        - Longitudinal: 0,99

                        - Overall: 1,00

            Adequate machinery, storage, compartmentation space

            Adequate accommodation and workspace room

            Ship has slow, easy roll, a good, steady gun platform

 Porównanie sylwetek.

Uwaga dotycząca wszystkich symulacji. Ponieważ ciężarowo wieże i lufy artylerii głównej są to IIIx305mm L46, to takie są użyte w symulacji. Ale ciężar pocisków jest podany dla luf rozwierconych, czyli 320mm L43,8.

Symulacje są bez modyfikacji. W nawiasach […] dopisałem uwagi o rozwierceniu luf oraz o cenie okrętów po zniżce na wieże 305mm.

PS Z ciekawości od razu też poproszę Kolegów o deklaracje, który z projektów jest dla nich preferowany.

PPS na rysunku jednego z okrętów wprowadziłem drobną zmianę, której już nie dałem na rysunku sylwetkowym (czarnym). Kto pierwszy znajdzie będzie miał honorowy tytuł „Sokole oko”.