Imperium Niderlandów – bilans otwarcia - Część I

Ponieważ, za wyjątkiem kolegi ŁK, w zasadzie nikt nie podrzuca mi pomysłów do opracowania, jako właściciel i autor bloga, aby zapewnić jego (bloga, nie autora J) dalsze trwanie, rozpoczynam – dyskretnie już wcześniej zapowiadaną – nową „sagę” pt. „Marynarka wojenna Imperium Niderlandów w latach 1921-1940” Na wyłączny użytek tego tematu, jestem zmuszony – lekceważąc momentami realne dzieje – wprowadzić do bloga, częściowo tylko historyczny twór, zwany Imperium Niderlandzkim. Poniżej jego charakterystyka.

Historia

Szeroko rozumiane Niderlandy (mniej więcej obszar dzisiejszej Holandii, Belgii i Luksemburga) już od XIII w. uważane były, obok północnych Włoch, za najlepiej rozwinięty gospodarczo region Europy. Na przełomie XIV i XV wieku, za pomocą podbojów, a głównie małżeństw dynastycznych, zostały opanowane przez Burgundów (za wyjątkiem niektórych terytoriów podległych Rzeszy Niemieckiej lub biskupstwom). Małżeństwa dynastyczne są jednak bronią obosieczną; po wygaśnięciu burgundzkiej linii męskiej i śmierci Małgorzaty Burgundzkiej, na mocy układów w Arras (1482) i Senlis (1493), Niderlandy przeszły pod władanie Habsburgów. W roku 1519 władzę w Niderlandach objęła hiszpańska linia Habsburgów. W latach 1523-48 Niderlandy hiszpańskie zostały powiększone m.in. o Tournai, Fryzję i Utrecht. Hiszpański ucisk ekonomiczny i wyznaniowy (północne Niderlandy w większości przyjęły kalwinizm) doprowadził w roku 1572 do antyhiszpańskiego powstania. Przerywane licznymi rozejmami, walki toczyły się do roku 1609. W roku 1581 niepodległość wywalczyła tzw. Republika Zjednoczonych Prowincji (De Zeven Provinciën), a ostatecznie, na mocy pokoju westfalskiego w roku 1648, Hiszpania uznała niepodległość Północnych Niderlandów. Niderlandy Południowe pozostały we władaniu hiszpańskim do roku 1714, kiedy to przypadły Austrii. Po spowodowanych wojnami napoleońskimi rozlicznych perypetiach, w roku 1815 obie części Niderlandów zostały połączone, tworząc Zjednoczone Królestwo Niderlandów pod berłem Wilhelma I z dynastii Oranje-Nassau. Tolerancyjna wyznaniowo i narodowościowo polityka kolejnych władców i rządów Zjednoczonego Królestwa, zapobiegła rozpadowi państwa (jak to miało realnie miejsce w latach 1830-67. Od końca XIX w. zaczęła się rozpowszechniać nazwa „Imperium Niderlandzkie” Mimo, że nie ma to odzwierciedlenia w niderlandzkiej konstytucji, będziemy się nią dalej posługiwać.

Kolonie

Mieszkańcy Niderlandów, zwłaszcza północnych, zawsze byli silnie związani z morzem; rybołówstwo i handel morski były głównym zajęciem sporej części ludności tego regionu. Znaczący postęp w budownictwie okrętowym oraz uzyskanie niepodległości przez Republikę Zjednoczonych Prowincji, mocno zdynamizował niderlandzką aktywność na morzach i oceanach. Z początkiem wieku XVII Holendrzy zdominowali światowy handel morski, stając się jednocześnie potęgą polityczną i militarną. Ponieważ, dalekosiężny handel morski wymaga pewnych punktów oparcia, już z końcem XVI w. zaczęły powstawać w różnych regionach świata niderlandzkie faktorie handlowe. Faktorie potrzebują zarówno ochrony, jak i zaplecza, skąd mogłyby pozyskiwać żywność i towary wymienne. Ochronę zapewniały forty, a zaplecze nabywanie, lub siłowe zagarnianie okolicznych terenów. Taka jest geneza niderlandzkich (i nie tylko) kolonii. Mimo, że w wieku XVIII Niderlandy przeżywały pod względem polityczno-militarnym swój okres schyłkowy, nie odbiło się to negatywnie na procesach kolonizacji. Wprost przeciwnie, rozwinęły się niderlandzkie kolonie na Antylach i w Gujanie, poszerzyło się niderlandzkie panowanie w Indiach Wschodnich i na Cejlonie, zdobyte zostało Złote Wybrzeże, a także rozpoczął się proces kolonizowania Afryki południowej. Okres wojen napoleońskich spowodował liczne przetasowania w posiadaniu terytoriów kolonialnych; ostatecznie, w XIX w. zakres posiadania Niderlandów niewiele różnił się od tego z końca wieku poprzedniego. Jedyny istotny ubytek to utrata na rzecz Wielkiej Brytanii Kraju Przylądkowego w Afryce południowej. Aktualne zestawienie niderlandzkich kolonii znajduje się poniżej, w dziale Geografia i demografia.

Geografia i demografia

Poniżej, tabelaryczne zestawienie niderlandzkich posiadłości, wraz z Metropolią. Zestawienie jest aktualne na rok 1921.

L.p.	Kraj / prowincja	Stolica	Powierzchnia	Zaludnienie	Gęstość zaludnienia	Główne bazy morskie
			[km2]	[osób]	[osób/km2]
METROPOLIA						Den Helder
1	Holandia	Amsterdam	33 600	9 997 000	297,5	Den Helder
2	Belgia	Bruksela	30 528	6 438 000	210,9	Ostenda
3	Luksemburg	Luksemburg	2 586	368 000	142,3	-
Razem:			66 714	16 803 000	251,9
INDIE  ZACHODNIE						Willemstad
4	Gujana	Paramaribo	163 820	191 000	1,2	Paramaribo
5	Aruba	Oranjestad	179	29 000	162,0	Oranjestad
6	Bonaire	Kralendijk	294	5 000	17,0	Kralendijk
7	Curaçao	Willemstad	444	48 000	108,1	Willemstad
8	Saba	De Botte	13	1 000	76,9	-
9	Sint Eustatius	Oranjestad	21	1 000	47,6	Oranjestad
10	Sint Maarten1	Philipsburg	34	9 000	323,5	Philipsburg
Razem:			164 805	286 000	1,7
AFRYKA  POŁUDNIOWA						Durban
11	Orania	Bloemfontein	129 480	623 000	4,8	-
12	Natal	Pietermaritzburg	86 967	559 000	6,4	Durban
13	Transwal	Pretoria	191 789	226 000	1,2	-
14	Namibia	Windhuk	824 292	795 000	1,0	Walvisbaai
Razem:			1 232 528	2 203 000	1,8
INDIE  WSCHODNIE						Batawia
15	Cejlon	Kolombo	65 268	5 507 000	84,4	Trincomalee
16	Sumatra	Palembang	481 153	5 749 000	11,9	Padang
17	Jawa Zachodnia	Batawia	45 041	8 156 000	181,1	Batawia
18	Jawa Środkowa	Jogjakarta	35 934	9 088 000	252,9	Semarang
19	Jawa Wschodnia	Surabaja	47 800	10 773 000	225,4	Surabaja
20	Borneo2	Balikpapan	544 151	1 595 000	2,9	Balikpapan
21	Groote Oost3	Makassar	750 490	6 544 000	8,7	Makassar
Razem:			1 969 837	47 412 000	24,1
OGÓŁEM:			3 433 884	66 704 000	19,4
1	południowa część wyspy
2	bez Sarawaku, Sabahu i Brunei
3	Małe Wyspy Sundajskie, Celebes, Moluki i zachodnia Nowa Gwinea

Ekonomika

Poziom rozwoju gospodarczego Imperium Niderlandzkiego jest – jak w każdym imperium kolonialnym – mocno zróżnicowany. Metropolia (Holandia, Belgia i Luksemburg) to jeden z najlepiej ekonomicznie rozwiniętych regionów Europy. Z drugiej strony, niektóre obszary kolonialne są zasiedlone przez ludy pozostające jeszcze na etapie wspólnot plemiennych, z prymitywną gospodarką, nie różniącą się istotnie od gospodarki epoki kamienia (Borneo, zachodnia Nowa Gwinea, Namibia). Trzeba jednak zaznaczyć, że władze Imperium podejmują działania zmierzające do aktywizacji społeczno-ekonomicznej obszarów pod tym względem zacofanych. Przykładem mogą być następujące większe przedsięwzięcia:

- rafinerie ropy naftowej w Willemstad (Curaçao), Durbanie (Natal), Palembang (Sumatra) i Balikpapan (Borneo);

- zakłady przeróbki kauczuku w Paramaribo (Gujana), Banjarmasinie (Borneo), Makassarze (Celebes);

- stocznie w Tanjung Prok i Surabaji (Jawa), Willemstadt (Curaçao) oraz Durbanie (Natal);

- cukrownie w Paramaribo (Gujana), Philipsburgu (Sint Maarten) i Durbanie (Natal);

- zakłady włókiennicze w Batawii, Semarangu i Surabaji (Jawa),

- huta cyny w Palembang (Sumatra);

- zakład przeróbki diamentów w Pretorii (Transwal).

Surowce naturalne

Poniżej wymienione są tylko najważniejsze zasoby surowcowe:

- węgiel kamienny w Belgii i Oranii;

- ropa naftowa na Jawie i Borneo;

- rudy żelaza w Luksemburgu;

- rudy cyny w Indiach Wschodnich;

- boksyty w Gujanie;

- złoto w Transwalu, Oranii i Gujanie;

- diamenty w Oranii i Namibii.

Przemysł przetwórczy

Największe znaczenie mają następujące gałęzie przemysłu:

- chemiczny (rafinacja ropy naftowej, przetwórstwo kauczuku);

- hutniczy i metalurgiczny (wyroby z żelaza i stali oraz metali kolorowych);

- maszynowy (budowa maszyn i okrętów);

- elektrotechniczny (silniki i prądnice, elementy oświetlenia, kable elektryczne i osprzęt);

- precyzyjny (urządzenia optyczne, kontrolno-pomiarowe i sterujące);

- włókienniczy (tkaniny wełniane, lniane, koronki);

- spożywczy (masło, sery, piwo, cukier, herbata, kakao, przetwórstwo rybne).

Rolnictwo

Na terenie Metropolii dominuje hodowla bydła, koni i trzody chlewnej oraz uprawa roślin pastewnych, warzyw i kwiatów (tulipany!). Bardzo dobrze rozwinięte jest rybołówstwo. W koloniach przeważają uprawy wyżywieniowe (głównie ryż, także kukurydza, proso, sorgo, bataty i maniok), miejscami hodowla (bydło, trzoda chlewna i drób). Spore znaczenie ma rybołówstwo wraz z pozyskaniem innych bogactw morza (perły, korale), uprawa roślin przemysłowych (kauczuk, palma oleista i kokosowa, trzcina cukrowa, tytoń, herbata, kakao) oraz przypraw.

Ciąg dalszy w Części II.