Przebudowa duńskich krążowników
pancernopokładowych typu Gejser na
kanonierki ochrony rybołówstwa 1931 (2 szt.)
Pomysłodawcą projektu jest kolega ŁK. Na początku byłem
lekko przerażony jego – oczywiście projektu,
a nie Pomysłodawcy 😊 – trudnością (niekompletne dane,
nikczemna ikonografia) , ale później tak mnie wciągnął, że sam trochę się do niego
dołożyłem. Oto (lekko zmodyfikowana przeze mnie) legenda.
Królewska Marynarka Duńska posiadała w
swym składzie, od schyłku XIX wieku, liczne okręty ochrony rybołówstwa. Były
one absolutnie niezbędne dla ochrony interesów ekonomicznych państwa na
rozległych akwenach wokół Grenlandii, Wysp Owczych i Islandii. Były to
najczęściej już dość leciwe okręty, a na dodatek niektóre z nich wywodziły się
z adaptowanych jednostek o rodowodzie handlowym (małe transportowce, statki
rybackie i łowcze wielorybnicze). Tworzyły one razem, wybitnie niespójny
charakterystykami zespół, o nikłych walorach bojowych na wypadek konfliktu
zbrojnego. Postanowiono zatem, na przełomie lat 20- i 30-tych odnowić tę
flotyllę,wcielając do służby dwie nowoczesne, choć skromne charakterystykami,
kanonierki patrolowe Hvidbjoernen
i Ingolf.
Na potrzeby
niniejszej alternatywy napiszemy jednak inny scenariusz, z wykorzystaniem
maleńkich krążowników pancernopokładowych Gejser
i Hejmdal, które właśnie kończyły swą
aktywną służbę. Obydwa okręty (ciągle wykazujące dobry stan techniczny,
wynikający z tradycyjnie starannej eksploatacji i wysokiej kultury technicznej,
co jest charakterystyczną cechą wszystkich marynarek skandynawskich)
postanowiono poddać obszernej przebudowie na okręty ochrony rybołówstwa, nie
pozbawione przy tym wymiernych walorów bojowych. Ponadto, przewidziano dla tych jednostek zadania
zaopatrywania polarnych ekip badawczych, własnego rybołówstwa dalekomorskiego i
mniejszych jednostek ochrony rybołówstwa na północnym Atlantyku. Po opracowaniu
projektu przebudowy, okręty zostały czasowo wycofane ze służby i skierowane do
renomowanej stoczni Burmeister og Wain w Kopenhadze. Przebudowa obydwu okrętów
była prowadzona równolegle, od 05.06.1928 r. do 19.02.1931 r.
W okresie niemieckiej
inwazji na Danię okręty przebywały na Wyspach Owczych (Gejser) i Grenlandii (Hejmdal)
i tam pozostały, znajdując się poza faktycznym oddziaływaniem niemieckich sił
okupacyjnych. Tym samym, zdołały uniknąć przejęcia przez Niemców w sierpniu
1943 r. Faktycznie już od 09.04.1941 r. oba okręty, bazujące wtedy na
Grenlandii, dostały się pod opiekę US Navy, w wyniku traktatu podpisanego z
rządem amerykańskim przez duńskiego ambasadora w USA, Henrika Kauffmana, który
oficjalnie odmówił uznania niemieckiej okupacji
Danii, nawet w ówczesnej wersji soft. L. Okręty pełniły
wówczas jedynie służbę hydrograficzną, nie uczestnicząc w działaniach bojowych
na północnym Atlantyku. Po zakończeniu działań wojennych powróciły na wody
macierzyste i zostały poddane finalnej modyfikacji uzbrojenia. Do ochrony
rybołówstwa i służby hydrograficznej na wody arktycznych powróciły jeszcze w
1946 r. Wyeksploatowane siłownie zmusiły wkrótce dowództwo floty do skasowania
obydwu okrętów z dniem 31.12.1951 r. Kanonierki przypłynęły o własnych siłach
na wody macierzyste, gdzie pocięła je na złom stocznia Orlogsværftet, w Kopenhadze.
Teraz opis samej
przebudowy.
Kadłub
Przekonstruowano
podwodną, rufową część kadłuba, w celu zamontowania trzeciego, centralnego wału
napędowego dla silnika diesla. W związku z tym, pojedynczą płetwę sterową zastąpiono
dwoma bliźniaczymi. Poważne zmiany dotknęły również dziobową część kadłuba;
podniesiono fordek i forkasztel o jedną „kondygnację”, przeprofilowując
jednocześnie dziobnicę tak, aby umożliwiała jednostce operacje na akwenach
zalodzonych, oczywiście z w ograniczonym zakresie. Przebudowa dziobu wymusiła
likwidację dziobowych sponsomów. Część stałego nadburcia na śródokręciu
zastąpiono relingiem. Całkowicie przebudowano nadbudówki, maszty i kominy
(patrz niżej).
Napęd
Wymieniono osiem węglowych
kotłów parowych na dwa olejowe typu Thornycroft. Przeprowadzono remont
kapitalny istniejących maszyn parowych trójstopniowego rozprężania. Dodatkowo,
zamontowano nawrotny silnik diesla o mocy 500 KM, pracujący na nowy, trzeci,
centralny wał śrubowy. Ww. silnik, wraz z zapasem oleju napędowego, umożliwia samodzielne
utrzymanie prędkości marszowej 10 w. na dystansie 7500 Mm. Wyremontowane
maszyny parowe pozwalają podnieść prędkość do ok. 18,0 w. (przy chwilowym
przeciążeniu do 18,2 w.).
Ujednolicono na
obydwu okrętach ilość kominów do jednego, zbiorczego.
Uzbrojenie
Zachowano istniejące
działa 120 mm, zwiększając ich elewację do 30o. Zdemontowano
całość pozostałego uzbrojenia artyleryjskiego i torpedowego. Po przebudowie,
zestaw uzbrojenia przedstawia się następująco:
- 2xIx120 mm/40 M.1892, przy elewacji
maksymalnej 30o donośność maksymalna pociskami AP, HE, CP i Shrapnel
20,4 kg wynosi 13600 m;
- 2xIx75 mm/55 (2.95") M.1916, przy
elewacji 45o donośność maksymalna pociskiem HE 6,5 kg wynosi 14650 m,
a przy elewacji maksymalnej 85o donośność pionowa tym samym
pociskiem wynosi 8700;
- 3xIIx8 mm/75 M.1931.
Zainstalowano nowy system kierowania
ogniem, składający się z dwu dalmierzy optycznych o bazie 2,9 m.
Opancerzenie
Zdemontowano istniejące opancerzenie
ochronne ze stali chromo-niklowej o grubości 30-50 mm (Gejser) i 25-45 mm (Hejmdal).
Zamontowano nowe opancerzenie ze stali cementowanej Kruppa o grubości 25 mm.
Układ opancerzenia wg schematu.
Wyposażenie lotnicze
Obydwa okręty zostały wyposażone w miniaturowy
wodnosamolot pływakowy typu Martin MS-2. Model ten jest rozwinięciem typu MS-1
i różni się od niego mocniejszym o 15 KM silnikiem oraz rodzajem poszycia
skrzydeł, stateczników i kadłuba (duraluminium w miejsce sklejki i płótna). Aparat
ten jest bazowany w niewielkim hangarze; przy braku katapulty, start następuje
z wody. Zapas paliwa wystarcza na wykonanie 40 lotów na pełnym zasięgu (170
Mm).
Inne
Zainstalowano dwie radiostacje
dalekiego i dwie bliskiego zasięgu oraz radionamiernik.
Okręty zostały wyposażone w dwie
szybkie, motorowe łodzie inspekcyjne na żurawikach.
Zwracają uwagę bardzo dobre
właściwości morskie kanonierek, z uwagi na przewidywany dla nich obszar
operacyjny, jest to oczywiste.
Gorzej wyglądają warunki bytowe załogi.
Cóż, sama proweniencja okrętów oraz ich budowa mocno ogranicza możliwości w tym
względzie. W oryginalnej wersji, autonomiczność tych jednostek nie przekraczała
tygodnia.
Na skutek przebudowy, (w porównaniu do
okrętu Gejser):
- zanurzenie wzrosło z 3,45 do 4,05 m;
- wyporność normalna wzrosła z 1262 do
1482 t;
- prędkość maksymalna wzrosła z 17,0
do 18,0 w;
- zasięg wzrósł z 1700 do 9500 Mm przy
10 w.
Koszt przebudowy wyniósł 47,5% wartości
identycznego okrętu nowego.
Gejser, Denmark gunboat laid down 1891, launched 1892, completed 1893,
modernized 1931 (engine 1930)
Displacement:
1 239 t light;
1 286 t standard; 1 482 t normal; 1 638 t full load
Dimensions: Length (overall / waterline) x beam x draught (normal/deep)
(238,92 ft / 236,55 ft)
x 34,12 ft x (13,29 / 14,32 ft)
(72,82 m / 72,10 m) x
10,40 m x (4,05 / 4,36 m)
Armament:
2 - 4,72" / 120 mm 40,0
cal guns - 44,97lbs / 20,40kg shells, 200 per gun
Quick firing guns in deck mounts, 1892 Model
2 x Single mounts on centreline ends, evenly
spread
2 - 2,95" / 75,0 mm 55,0
cal guns - 14,33lbs / 6,50kg shells, 400 per gun
Anti-air guns in deck mounts, 1916 Model
2 x Single mounts on sides, aft deck aft
6 - 0,31" / 8,0 mm 75,0
cal guns - 0,02lbs / 0,01kg shells, 4 000 per gun
Machine guns in deck mounts, 1931 Model
2 x Twin mounts on sides, forward deck aft
2 raised
mounts
1 x Twin mount on centreline, aft deck aft
1 double
raised mount
Weight of broadside 104 lbs
/ 47 kg
Armour:
- Belts: Width (max) Length
(avg) Height (avg)
Main: 0,98" / 25 mm 154,53 ft / 47,10 m 3,94 ft
/ 1,20 m
Ends: Unarmoured
Main Belt covers 101% of normal length
- Gun armour: Face (max) Other gunhouse (avg) Barbette/hoist (max)
Main: 0,98" / 25 mm -
-
- Protected deck - single deck:
For and Aft decks:
0,98" / 25 mm
Machinery:
Oil fired boilers,
complex reciprocating steam engines, plus diesel motors,
Direct drive, 3 shafts,
3 400/500 ihp / 2 910/428 Kw = 18,04 kts
Range 9 500nm at
10,00 kts
Bunker at max
displacement = 352 tons
Complement:
119 - 155
Cost:
£0,034 million / $0,135
million
Distribution of weights at normal displacement:
Armament: 23 tons, 1,5%
- Guns: 23 tons, 1,5%
Armour: 109 tons, 7,4%
- Belts: 26 tons, 1,7%
- Armament: 5 tons, 0,3%
- Armour Deck: 78 tons, 5,3%
Machinery: 154 tons,
10,4%
Hull, fittings &
equipment: 427 tons, 28,8%
Fuel, ammunition &
stores: 242 tons, 16,3%
Miscellaneous weights:
528 tons, 35,6%
- Hull below water: 527 tons
- On freeboard deck: 1 tons
Overall survivability and seakeeping ability:
Survivability
(Non-critical penetrating hits needed to sink ship):
2 528 lbs / 1 147 Kg = 47,9 x 4,7
" / 120 mm shells or 0,7 torpedoes
Stability (Unstable if
below 1.00): 1,79
Metacentric height 2,6
ft / 0,8 m
Roll period: 8,9
seconds
Steadiness - As gun platform (Average = 50 %): 77 %
-
Recoil effect (Restricted arc if above 1.00): 0,05
Seaboat quality (Average = 1.00): 1,54
Hull form characteristics:
Hull has rise forward
of midbreak,
a normal bow and a cruiser stern
Block coefficient
(normal/deep): 0,484 / 0,496
Length to Beam Ratio:
6,93 : 1
'Natural speed' for
length: 15,38 kts
Power going to wave
formation at top speed: 54 %
Trim (Max stability =
0, Max steadiness = 100): 50
Bow angle (Positive =
bow angles forward): 7,50 degrees
Stern overhang: -1,48
ft / -0,45 m
Freeboard (% = length
of deck as a percentage of waterline length):
Fore
end, Aft end
- Forecastle: 17,00%, 18,04 ft /
5,50 m, 15,42 ft / 4,70 m
- Forward deck: 17,00%, 15,42 ft / 4,70
m, 15,42 ft / 4,70 m
- Aft deck: 48,00%, 7,55 ft / 2,30 m, 7,55 ft / 2,30 m
- Quarter deck: 18,00%, 7,55 ft / 2,30
m, 7,55 ft / 2,30 m
- Average freeboard: 10,40 ft / 3,17 m
Ship space, strength and comments:
Space - Hull below water (magazines/engines, low =
better): 77,7%
- Above
water (accommodation/working, high = better): 81,5%
Waterplane Area:
5 298 Square feet or 492 Square metres
Displacement factor
(Displacement / loading): 148%
Structure weight / hull
surface area: 51 lbs/sq ft or 248 Kg/sq metre
Hull strength
(Relative):
-
Cross-sectional: 0,93
-
Longitudinal: 2,31
- Overall:
1,02
Excellent machinery,
storage, compartmentation space
Cramped accommodation
and workspace room
Ship has slow, easy
roll, a good, steady gun platform
Excellent seaboat,
comfortable, can fire her guns in the heaviest Feather
1 x Martin MS-2
Gejser (1931)
Hejmdal (1931)
